Wat is erfgoed en identiteit?
Vragen over erfgoed en identiteit zijn niet zo rechtlijnig als ze op het eerste gezicht lijken. Misschien is de eerste en beste plaats om met de behandeling van deze onderwerpen te beginnen, de erkenning dat er in een land als Zuid-Afrika niet één erfgoed is, of een gemakkelijk af te bakenen geheel van verschillende identiteiten. De culturen, talen en erfgoederen van Zuid-Afrika zijn veelvoudig, divers en dynamisch.
Intersectionele kwesties van sekse, etniciteit en ras maken de kwestie van identiteit nog ingewikkelder en maken het hoogst onverstandig om de verschillende mensen die zich binnen de grenzen van Zuid-Afrika bevinden in categorieën in te delen. Dit geldt vooral in het kielzog van de segregerende Apartheidspolitiek, die de meerderheid van de bevolking van het land trachtte te verdelen en te veroveren door de ontologische onbeslisbaarheid van verschillende rassen te benadrukken.
Zuid-Afrika is erfgenaam van een erfenis van autochtone bestaanswijzen (zie, het bekendst, de Khoi en de San), maar ook van Bantoe immigratie; slavernij; kolonisatie; kolonisteneconomieën; en bevrijdingsbewegingen. Deze geschiedenissen hebben allemaal een drastisch effect gehad op de samenstelling van de Zuid-Afrikaanse bevolking.
Toch blijft er op de een of andere manier, door de uitwisseling van culturen en het delen van culturele invloeden in het tijdperk van de globalisering, een tapijt van verschijnselen over dat identificeerbaar en onvermoeibaar ‘Zuid-Afrika’ genoemd kan worden. In dit artikel kijken we naar erfgoed, cultuur, identiteit in Zuid-Afrika en proberen we enig overzicht te geven van wat bedoeld wordt als men het over Zuid-Afrikaans erfgoed heeft.
Cultuur
Net als ‘erfgoed’ en ‘identiteit’ is ‘cultuur’ een term die veel verwarring veroorzaakt en te lijden heeft onder zijn verkeerd gebruik. Van oudsher wordt de term gebruikt om de levenswijzen van een bepaalde groep mensen aan te duiden, waaronder verschillende manieren van gedrag, geloofssystemen, waarden, gewoonten, kleding, persoonlijke versiering, sociale relaties, religie, symbolen en codes. De valkuilen van de term zijn echter aanzienlijk.
Zo is het bijvoorbeeld niet ongewoon dat Europese bezoekers aan Zuid-Afrika of Afrika in het algemeen, onschuldig informeren naar de aard van de “Afrikaanse Cultuur”. Zo’n vraag heeft duidelijk weinig zin, want de Xhosa, Zulu, Pedi, Dinka, Himba, Berber, Arabier, enzovoort vertegenwoordigen allemaal enorm verschillende manieren van gebruiken en hebben weinig gemeen, behalve de relatieve geografische nabijheid ten opzichte van de rest van de wereldbol.
Zelfs vragen naar ‘Zoeloe cultuur’ is mogelijk ver gezocht, gezien hoe gevarieerd en dynamisch de Zoeloe bevolking is. Hoewel het verbeelding te ver gaat om te stellen dat cultuur gewoon niet bestaat, zoals door sommige postmoderne intellectuelen beweerd is, blijft het moeilijk om een consensus te bereiken over wat de term eigenlijk aanduidt. Bestaat er zoiets als ‘Blanke cultuur’ of ‘Gekleurde cultuur’, bijvoorbeeld?
In de loop van de geschiedenis hebben verschillende mensen en instellingen geprobeerd te definiëren wat onder cultuur verstaan wordt. In 1871 probeerde een van de vaders van de Britse sociale antropologie, Edward Burnett Tylor, het op de volgende manier te omschrijven: “Cultuur of beschaving, in haar brede etnografische betekenis genomen, is dat complexe geheel dat kennis, geloof, kunst, moraal, recht, gewoonte en alle andere vermogens en gewoonten omvat die de mens als lid van de samenleving verworven heeft”.
Lees hier meer over Waarom kiezen voor een stage in Zuid Afrika?
Meer recent omschreef de Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO) (2002) cultuur als volgt: “… cultuur moet beschouwd worden als het geheel van kenmerkende geestelijke, materiële, intellectuele en emotionele eigenschappen van een samenleving of een sociale groep, en dat zij, behalve kunst en literatuur, ook levensstijlen, manieren van samenleven, waardesystemen, tradities en overtuigingen omvat.” Wie eenmaal begint te zoeken naar een adequate definitie van cultuur, beseft al snel dat er zoveel te kiezen zijn dat het vrijwel onmogelijk is te beslissen welke de beste is.
In Zuid-Afrika heeft het vraagstuk van de definitie volgens ras en cultuur een bijzonder scherp randje, waardoor het hier mogelijk een meer omstreden kwestie is dan elders. Dit is in de eerste plaats te wijten aan de politiek van de Apartheidsregering, die tussen 1948 en 1991 het land trachtte te onderscheiden en te segregeren volgens starre definities van ras.
Deze politiek bereikte haar apotheose in de oprichting van de ‘Bantustans’, die werden gecreëerd als thuislanden voor de belangrijkste verschillende etnische groepen die binnen de grenzen van Zuid-Afrika vertegenwoordigd waren. Daarom kunnen latere pogingen om de bevolking van Zuid-Afrika te definiëren gemakkelijk een onaangename connotatie van racistische categorisering uit het verleden in zich dragen. Met dit voorbehoud heeft Zuid-Afrika een enorm diverse bevolking, die representatief is voor een enorm spectrum van verschillende talen, gebruiken en waarden.
Cultuur in Zuid-Afrika
Zuid-Afrika wordt wel de regenboognatie genoemd omdat het uit zo veel verschillende culturen en religies bestaat. Binnen de grenzen van Zuid-Afrika wonen Zoeloe, Xhosa, Pedi, Tswana, Ndebele, Khoisan, Hindoe, Moslim, en Afrikaner mensen, om er maar een paar te noemen. Al deze mensen zijn verenigd door Zuid-Afrika hun thuis te noemen, en daarom dragen hun levens allemaal bij tot het vormen van een deel van het erfgoed, de identiteit en de cultuur van het land.
Inzien dat Zuid-Afrika uit al deze verschillende invloeden bestaat is essentieel om de Zuid-Afrikanen te helpen elkaar te begrijpen en te respecteren en van elkaars culturele gebruiken te leren. Dit is een deel van de genezing die de democratie heeft gebracht nadat cultuur in het verleden gebruikt was om Zuid-Afrikanen te verdelen.
Identiteit
Iemands identiteit bestaat uit zijn eigen karakter in combinatie met zijn familiale en sociale wortels. Identiteit is, net als cultuur, voortdurend aan verandering onderhevig. Zo kan iemand leraar zijn, ouder, echtgenoot en chauffeur voor zijn kinderen, maar ook een beroemd politicus die voor gerechtigheid vecht of een boer die gewassen verbouwt voor voedsel. Voor deze persoon is het mogelijk om dat allemaal te zijn en nog veel meer. Tegelijk beïnvloedt het iemand van een bepaald ras of een bepaalde klasse zijn ook iemands identiteit.
Als mensen spreken van ‘intersectionaliteit’, dan doelen ze in grote lijnen op deze manier waarop een enkele persoon op het kruispunt van meerdere verschillende sociale identiteiten kan staan. De ervaringen van een blanke, heteroseksuele, stedelijke en middenklasse moeder, bijvoorbeeld, zullen enorm verschillen van die van een zwarte, homoseksuele, plattelands- en arbeidersklasse alleenstaande vrouw. Identiteit, kortom, bestaat uit een veelheid van factoren en een individu is zowel onderworpen aan zijn omstandigheid als een agent die in staat is te beïnvloeden welke delen van zichzelf hij aan de wereld presenteert.
Erfgoed Erfgoed
Erfgoed kan het best in twee soorten verdeeld worden: natuurlijk en cultureel. Het natuurlijk erfgoed van een land is zijn milieu en natuurlijke rijkdommen, zoals goud en water. Gebieden die heel bijzonder zijn en waar dieren of planten met uitsterven worden bedreigd, zoals de St. Lucia Wetlands en de uKhahlamba Drakensberg Parken in KwaZulu Natal, worden vaak tot Werelderfgoed verklaard. Ze worden gerespecteerd en internationaal beschermd tegen schade.
Cultureel erfgoed, daarentegen, kan een veel controversiëler onderwerp zijn. Normaal gesproken wordt de term “cultureel erfgoed” gebruikt om die dingen aan te duiden die bijdragen tot het gevoel van identiteit van een bepaalde bevolking of gemeenschap van mensen. Het kan gaan om bijzondere monumenten, zoals een gebouw, beeldhouwwerk, schilderij, een grotwoning of iets dat belangrijk is vanwege zijn geschiedenis, artistieke of wetenschappelijke waarde.
Het gebied waarop dit problematisch kan worden is wanneer een deel van iemands cultureel erfgoed rechtstreeks lijkt te botsen met de waardigheid van dat van een ander, of wanneer het in strijd lijkt te zijn met gevestigde mondiale praktijken op het gebied van de mensenrechten (zoals die in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens staan). Een voorbeeld zou kunnen zijn de praktijk van vrouwelijke genitale verminking of het tonen van monumenten die het leven vieren van mensen die verantwoordelijk waren voor de dood van grote aantallen mensen, zoals Cecil John Rhodes.
Lees ook: “Wonen tijdens je stage in Zuid-Afrika“
Erfgoed en de Zuid-Afrikaanse grondwet
Een grondwet is de leidende wet over de waarden en regels van een land. Een grondwet geeft de regering en alle mensen die in een land wonen richting aan de regels voor hoe burgers behandeld moeten worden en hoe ze anderen moeten behandelen. Een grondwet ondersteunt en beschermt een land en het erfgoed en de cultuur van zijn volkeren. Zuid-Afrika wordt algemeen beschouwd als een van de rechtvaardigste en meest progressieve grondwetten ter wereld.
In Zuid-Afrika is de visie van de grondwet dat iedereen gelijk moet zijn. Dit betekent dat niemand een ander mag discrimineren op grond van zaken als huidskleur, leeftijd, godsdienst, taal of geslacht. Zuid-Afrikanen hebben mensenrechten die beschermd worden. Zo hebben sommige scholen kinderen geweigerd die AIDS hebben.
De wet beschermt echter het recht van deze kinderen op onderwijs. Op dezelfde manier wordt het recht om verschillende religieuze overtuigingen te belijden beschermd. Iedereen heeft het recht deel uit te maken van elke godsdienst en de taal van zijn keuze te gebruiken. Daarom heeft Zuid-Afrika 11 officiële talen, zodat alle belangrijke talen die in het land gebruikt worden erkenning krijgen. Deze talen zijn Sepedi, Sesotho, Setswana, siSwati, Tshivenda, Xitsonga, Afrikaans, Engels, isiNdebele, isiXhosa en isiZulu.
Talen die door kleinere groepen gebruikt worden, zoals de Khoi, Nama, San en gebarentaal, moeten volgens de grondwet ook gerespecteerd worden. Andere talen die in Zuid-Afrika gebruikt worden zijn Shona, Frans, Swahili, Lingala, Portugees, Duits, Grieks, Gujarati, Hindi, Tamil, Portugees, Telegu en Urdu. Andere talen zoals Arabisch, Hebreeuws en Sanskriet, die in bepaalde godsdiensten gebruikt worden, moeten ook gerespecteerd worden.
Werelderfgoederen in Zuid-Afrika
Een Werelderfgoedplaats wordt uitgeroepen door de Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO). Er zijn twee soorten Werelderfgoed: de eerste staat voor cultureel en de tweede voor natuurlijk erfgoed.
Leer meer over “Etiquette in het Afrikaans in Zuid-Afrika“
Culturele plaatsen
Culturele erfgoedsites moeten een meesterwerk van menselijke creativiteit tonen of een belangrijke uitwisseling van menselijke waarden over een lange periode. Die uitwisseling moet te zien zijn in architectuur of technologie, de inrichting van de stad of het dorp en de vormgeving van het landschap. Het moet het bewijs leveren van een traditie of beschaving die verdwenen is of nog leeft. Het kan ook een heel goed voorbeeld zijn van een soort gebouw, een groep gebouwen, en gebruik van technologie of belangrijke stadia in de menselijke geschiedenis weerspiegelen.
Een plaats waar mensen zich vestigden en het land gebruikten op een manier die hun cultuur vertegenwoordigt kan ook een cultureel erfgoed plaats zijn, vooral als het gebied getroffen is door veranderingen die niet meer terug te draaien zijn. De authenticiteit en de manier waarop de plaats beschermd en beheerd wordt zijn ook belangrijke factoren.
Natuurlijke sites
Natuurgebieden die in aanmerking komen om Werelderfgoed te worden, moeten belangrijke stadia in de geschiedenis van de aarde laten zien. Dat kan in fossielen, rotsen of andere geologische kenmerken.
Als een gebied zeldzame natuurlijke formaties bevat, zoals unieke rotsvormen, of heel mooi is, of habitats en soorten dieren en planten heeft die alleen daar kunnen bestaan, wordt het belangrijk om het te beschermen. Dit maakt het ook tot een mogelijk Werelderfgoed. Net als bij culturele plaatsen is behoud erg belangrijk.
Sommige bijzondere plaatsen vallen zowel onder cultureel als natuurlijk erfgoed en in 1992 besloot de UNESCO dat plaatsen die de relatie tussen mensen en hun omgeving laten zien ook cultuurlandschappen kunnen zijn.
Zuid-Afrika heeft 8 plaatsen die tot Werelderfgoed zijn verklaard. Dit zijn:
- Het iSimangaliso Greater St. Lucia Wetland Park
- Het uKhahlamba Drakensberg Park
- Robbeneiland
- De Fossiele Hominiden Vindplaatsen van Sterkfontein, Swartkrans, Kromdraai en omstreken
- Het Mapungubwe Cultuurlandschap
- De Koepel van Vredefort
- De Kaapse Bloemenstreek
- Het Richtersveld Cultureel en Botanisch Landschap
